Uzależnienie definicja

Słownik PWN podaje definicję uzależnienia jako " zaburzenie zdrowia, stan psychologicznej albo psychicznej i fizycznej zależności od jakiegoś psychoaktywnego środka chemicznego, przejawiający się okresowym lub stałym przymusem przyjmowania tej substancji w celu uzyskania efektów jej działania lub uniknięcia przykrych objawów jej braku" (Źródło: PWN).

Pierwsze słowo jakie występuje w tym określeniu to "zaburzenie" czyli można je rozumieć jako jakąś nieprawidłowość, odchylenie od normy. Czym jest norma? Jest to ogólnie rozumiana zasada lub standard np. zachowania się. Drugim wyrażeniem jest "zależność" i kojarzy się ze związkiem np. z czymś lub podległością wobec czegoś. Kolejnym jest "środek psychoaktywny" czyli jest to coś co wywiera wpływ na psychikę. Ostatnim słowem jest "przymus" czyli jest to nacisk lub presja.

Ogólnie uzależnienie można wytłumaczyć jako przesadną dominację substancji (alkoholu, narkotyków, dopalaczy, leków itd.) lub czynności (np. hazardowego grania, zakupów itd.) w życiu człowieka. W tym kontekście warto zapytać czy powyższa definicja wyczerpuje całkowicie problem? W otoczeniu człowieka jest wiele spraw, które mogą zawładnąć jego życiem i przejąć nad nim kontrolę. Wydaje się, że źródłem uzależnienia może być wszystko: praca, jedzenie, zakupy, miłość, seks, gry, komputer, telefon, Internet itd. Jeżeli tak to rozumieć to można śmiało stwierdzić, że każdy człowiek na ziemi jest zagrożony jakimś uzależnieniem. U przeciętnego obywatela ryzyko wystąpienia uzależnienia w którymś momencie życia szacuje się na 15%. Ogólnie o uzależnieniu mówimy wtedy, gdy "coś" zaczyna nadmiernie dominować w życiu człowieka, wywierając negatywny wpływ na inne jego sfery albo odwraca od nich uwagę.

Uzależnienie w kontekście nauki wymaga konkretnej diagnozy określonych objawów (symptomów). Kryteria opracowuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i zawiera je w Międzynarodowej statystycznej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych (ICD). Ogólnie osoby uzależnione mogą wyglądać i zachowywać się bardzo różnie. Klasyczny stereotyp to brudny, bezdomny mężczyzna w łachmanach, siedzący na ławce w parku przy butelce taniego wina, który stracił pracę, dom i rodzinę. Jest to przykład drastycznych skutków zaawansowanego uzależnienia. Inne przykłady to student, który imprezuje pijąc po dziesięć piw dziennie od piątku do poniedziałku. Manager, który wciąga kokainę (po 200 zł za gram) aby pozbyć się znużenia i mieć więcej energii do pracy.  Samotna matka, która zażywa leki antydepresyjne i pali po dwadzieścia papierosów dziennie. Młody mężczyzna regularnie przegrywający całą wypłatę u bukmacherów lub na automatach żyjący iluzją wygranej i bogactwa. Dojrzały mężczyzna pracujący ciężko na budowie, aby utrzymać rodzinę, który wypija przy pracy po dziesięć piw dziennie.

Historia uzależnień

Ludzkość już od początku swojego istnienia stosowała substancje zmieniające świadomość np.: alkohol czy narkotyki. Pomagały one zrealizować wiele celów jednostkowych jak i społecznych. W aspektach indywidualnych pomagały one ulżyć w cierpieniu fizycznym i psychicznym, uwolnić od nieprzyjemnego stanu, stymulowały do działania, zmieniały świadomość. Społecznie nieodzowne były w medycynie oraz różnych ceremoniach i rytuałach religijnych. Opiaty stosowano w Egipcie i Chinach, a marihuanę w Indiach i Ameryce, a alkohol pito jeszcze w Mezopotamii. W osiemnastym i dziewiętnastym wieku w Europie i Stanach Zjednoczonych można było legalnie kupić w aptece narkotyki takie jak opium czy kokainę. Z biegiem czasu z powodu łagodnego podejścia do narkotyków USA stało się krajem o największej liczbie narkomanów.

Alkoholizm jako choroba

W Europie pierwszy raz alkoholizm został opisany w połowie dziewiętnastego wieku przez szwedzkiego lekarza Magnussa Hussa. Dopiero sto lat później tj. w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku alkoholizm został nazwany chorobą i wprowadzony do klasyfikacji chorób przez czeskiego psychiatrę pracującego w USA - Jellinka. Obecnie uzależnienie nie jest traktowane jako choroba, lecz jako zaburzenia zachowania i zaburzenia psychiczne wywołane używaniem substancji psychoaktywnych.

Przyczyny uzależnień

Dlaczego ludzie piją alkohol, zażywają narkotyki? Część osób chce wszystkiego w życiu spróbować, więc biorą wszystko co jest w ich środowisku dostępne. Inni biorą tylko jeden konkretny rodzaj substancji, ze względu na jej działanie np. substancje pobudzające (kokaina, amfetamina, mefedron itp.), uspokajające (alkohol, heroina, benzodiazepiny itp.) czy halucynogenne (LSD, marihuana itp.). Są też osoby, które używają wiele różnych substancji, diagnozuje się wtedy uzależnienie mieszane - przy trzech, lub krzyżowe – przy dwóch stosowanych substancjach.

Uzależnienia opisuje wiele różnych modeli teoretycznych. Ogólnie picie alkoholu czy zażywanie narkotyków można wyjaśnić wg kilku jasnych i prostych zasad:

- Przede wszystkim jest to chęć doświadczenia przyjemności, bycia na tzw. „haju” czy „odlocie”.

- Bardzo często jest to również chęć poprawienia samego siebie, przekroczenia barier np. nieśmiałości czy lęku w kontaktach z innymi ludźmi lub w sytuacjach społecznych.

- Zdarza się, że celem picia alkoholu czy zażywania narkotyków jest wzrost kreatywności, wydajności, poprawa nastroju lub tłumienie nieprzyjemnych uczuć.

- Przyczyną może być otoczenie społeczne, a konkretnie wzorce rodzinne np.: picia alkoholu, czy kulturowe np. ogólna dostępność, reklamy.

- Mogą to być też zaburzenia osobowości, szczególnie narcystyczne, antyspołeczne lub chwiejne emocjonalnie; słabość charakteru, niska odporność psychiczna.

- Przyczynami mogą być traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa, deficyty rozwojowe, brak umiejętności interpersonalnych i społecznych (wyuczona bezradność).

- Choroby i zaburzenia psychiczne takie jak: depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, zaburzenia lękowe itp. są w ostatnich latach częstymi powodami uzależnień. Szacuje się, że około 50 % osób uzależnionych ma różne zaburzenia na tle psychicznym, tak więc w ich przypadkach występuje tzw. podwójna diagnoza. Osoby te „leczą” sobie nieprzyjemne objawy choroby psychicznej dostępnymi środkami (narkotykami czy alkoholem), z biegiem czasu uzależniają się od swojego „lekarstwa”, a ich problemy się pogłębiają.

Podsumowując bardzo różne powody picia i zażywania środków psychoaktywnych przez ludzi, nie można jednoznacznie stwierdzić jakie są konkretne przyczyny uzależnienia, a każdy przypadek trzeba analizować indywidualnie. Z tych powodów ciężko jest również przewidzieć jakie będą efekty oddziaływań terapeutycznych na konkretną osobę. Przyczyny uzależnień u różnych osób są bardzo zróżnicowane, ale wspólne dla wszystkich jest wysokie ryzyko występowania nawrotów i remisji zaburzeń używania substancji.

Przyczyny nawrotu uzależnienia

Badacze tematu wymieniają wiele przyczyn. Mogą to być bardzo różne stany emocjonalno-somatyczne w których osoby się znalazły i z którymi nie są w stanie sobie skutecznie i konstruktywnie poradzić. Inne to nieporozumienia i konflikty międzyludzkie, presja otoczenia, kontakt wzrokowy z tzw. wyzwalaczami (osobami, sytuacjami, miejscami, przedmiotami które przypominają picie czy zażywanie). Osoby uzależnione które napotkają na takie sytuacje wysokiego ryzyka muszą zachować się w określony sposób, stosując się do zaleceń. Jeżeli tego nie zrobią drastycznie spadają ich szanse na utrzymanie abstynencji. Aby móc to skutecznie zrobić muszą mieć zasób skutecznych strategii zaradczych, powinny ćwiczyć się w treningach odmawiania picia czy brania, aby dzięki temu zwiększały u siebie poczucie własnej siły i sprawczości.

Dodatkowo, jeżeli osoby nie pozbyły się fałszywych przekonań o przyjemnych skutkach picia czy brania, oraz przeświadczenia o tym, że picie czy branie może rozwiązywać problemy, są skazane na wysokie ryzyko nawrotu picia lub brania.