Jak leczyć uzależnienia?

Zanim odpowiemy na to pytanie, należy zadać inne. Skoro picie alkoholu, zażywanie narkotyków, hazardowe granie i inne uzależnienia są takie atrakcyjne i dostarczają ludziom tylu przyjemnych doznań, to po co wogóle je leczyć?

Ponieważ uzależnienia z czasem zaczynają powodować straty i bardzo negatywnie wpływają na wiele sfer życia: zdrowotną, społeczną, zawodową, rodzinną, finansową, materialną, duchową. Największym problemem jest to, że gdy osoba uzależniona powoli traci kontrolę nad przyjmowaniem środka lub zachowaniem - podporządkowuje temu całe swoje życie. Powodem jest to, że gdy już się uzależni, będąc na tzw. "głodzie" zaczyna odczuwać tak silne cierpienie, że nic oprócz tej lub podobnej substancji albo zachowania nie jest w stanie przynieść jej ulgi. Zatem jak można jej pomóc? Nawet wtedy, gdy ona nie chce tej pomocy przyjąć? Aby odpowiedzieć na to pytanie zacznijmy od początku, sięgnijmy do źródeł czy korzeni uzależnienia i przeanalizujmy skąd ono się bierze.

Jak powstaje uzależnienie?

Zwykle ludzie zaczynają pić alkohol, zażywać narkotyki czy uprawiać hazard po to, aby się zrelaksować lub zdystansować od problemów, czyli na początku nie są to złe przyzwyczajenia, ale z czasem regularnego powtarzania takimi się stają. Zauważają, że pod wpływem substancji czują się lepiej, słabiej odczuwają lęk, stres czy smutek albo po prostu zabijają w ten sposób nudę. Z biegiem czasu przyzwyczajają się do tego stanu, dzięki niemu lepiej znoszą kolejny dzień, uciekając lub zapominając o problemach. To dlatego osoby, które mają trudną sytuację życiową są najbardziej narażone na uzależnienie. Inni piją, biorą, grają bo czują, że dzięki temu stają się kimś innym, lepszym, wtedy powodem uzależnienia jest niskie poczucie własnej wartości i brak samoakceptacji. Wśród młodzieży często picie czy zażywanie jest warunkiem przyjęcia do grupy rówieśników, więc jest spowodowane presją otoczenia.  Już po przywyknięciu do alkoholu, narkotyku lub hazardowego grania, gdy go brakuje zaczyna pojawiać się głód. Jest nawet takie powiedzenie: "Aby się przekonać, czy jesteś od czegoś uzależniony - odmów sobie tego i zobacz, czy Ci tego brakuje".

Ludzie przyzwyczajają się praktycznie do wszystkiego np. do: jedzenia, przedmiotów, czynności, innych ludzi itd. Czy ktoś kto jeździł codziennie przez parę lat na rowerze i przyzwyczaił się do tego, gdy nagle przestaje to odczuwa nieodparty głód jazdy? Przyzwyczajenie się do jakiejś czynności jest dobrowolne, a nie przymusowe jak w przypadku uzależnienia. Jednak z biegiem czasu, gdy pogłębia się nałóg osoby nie są już w stanie kontrolować swoich zachowań, pokonać głodu, kontrolować ilości spożywanej substancji czy przegrywanych kwot pieniędzy. Zaprzeczają istnieniu problemu lub minimalizują jego skalę. Ukrywają prawdziwą ilość wypitego alkoholu, zażytych narkotyków czy przegraną ilość pieniędzy. Oficjalnie twierdzą, że nad wszystkim panują, ale w głębi duszy wiedzą, że jest źle i mimo to nie potrafią same się temu przeciwstawić. Picie, branie, granie staje się priorytetem, zaczyna dominować w życiu prowadząc ich do zniszczenia, a nawet śmierci.

Jak pomóc osobie uzależnionej? 

Bardzo często zanim już będzie źle, czyli zanim osoba straci kontrolę nad swoim piciem, zażywaniem czy graniem, możliwe do zaobserwowania są jej nieprawidłowe przekonania dotyczące alkoholu, narkotyków czy hazardu. Wspomagają one rozwój uzależnienia, utrudniają obiektywne spojrzenie na straty i destrukcję jaką picie, branie czy granie wywołuje. Pod ich wpływem osoba poszukuje sposobów na rozwiązanie problemów, ucieczki od nich lub przeżycia miłego stanu bycia pod wpływem alkoholu, narkotyku czy hazardowego grania. Najczęstsze przykładowe błędne przekonania występujące u osób uzależnionych to:

• „Picie, branie, granie pomaga mi się odprężyć, zrelaksować i utrzymać równowagę w życiu”.
• „Życie bez alkoholu, narkotyków, hazardu jest monotonne i nudne”.
• „Alkohol, narkotyki, hazard dodają mi siły do działania, bez tego nie funkcjonuję”.
• „Picie, branie, granie pomaga mi poradzić sobie z cierpieniem, złagodzić lęk, smutek i depresję”.
• „Chęć napicia się, zażycia, zagrania jest tak silna, że nie jestem w stanie go przetrwać, więc po co się męczyć”.
• „Nawet jeżeli wyjdę z uzależnienia, moje życie się nie poprawi”.
• „Piję, biorę, gram przez żonę, męża, kolegów, pracę itp.”.

 Aby pomóc osobie nadużywającej nie wpaść w uzależnienie, lub uzaleznionej z niego wyjść, należy te dysfunkcjonalne przekonania konfrontować z rzeczywistością, osłabiać ich siłę i  wiarę w nie.

Rola dysfunkcjonalnych przekonań w podtrzymywaniu uzależnienia

Nasze przekonania mają wpływ na to jak odbieramy rzeczywistość, a to z kolei odbija się na naszych stanach emocjonalnych i chęci do działania. Ten sam mechanizm funkcjonuje u osób uzależnionych. W sytuacji stresowej może włączyć się u nich przekonanie: "Muszę się napić alkoholu, zażyć narkotyk, aby się rozluźnić". Podczas kontaktów z innymi ludźmi może występować pogląd: "Gdy się napiję alkoholu, zażyję narkotyk, będę bardziej towarzyski". Przeświadczenia tego typu przywołane w konkretnych sytuacjach mogą wpłynąć na decyzję o napiciu się czy zażyciu. To one tworzą destruktywne sposoby radzenia sobie z uczuciami takimi jak lęk, wstyd, poczucie winy, złość oraz z głodem. Np. "Ten strach/głód jest nie do wytrzymania, muszę coś wypić/zażyć". Osoby które myślą w ten sposób mają niską odporność na te objawy, dlatego gdy tylko się one pojawią wyzwalają typowe dla uzależnienia myśli - "Muszę coś wypić/zażyć aby się tego pozbyć".

Wpływ dysfunkcjonalnych przekonań na podjęcie decyzji o napiciu się alkoholu lub zażyciu narkotyku można przedstawić w następującym przykładzie.

Pacjent był na imprezie, na której spotkał znajomych. Gdy zobaczył że większość pije i dobrze się bawi pomyślał: "Nie wytrzymam tego dłużej bez alkoholu". Tak sie złożyło, że mieszka w okolicy w której większość osób pije, więc był przekonany że: "Przecież tu wszyscy piją". Po chwili pomyślał: "Co ze mnie za mężczyzna skoro nie piję? Jestem jak jakiś dziwak".

To z powodu tych przekonań oraz poczucia beznadziei, a nie tylko środowiska zaczął pić.

Oto interpretacja dysfunkcjonalnych przekonań, które wpłynęły na sięgnięcie po alkohol. Był przekonany, że jest zamknięty w otoczeniu w którym wszyscy piją i z którego nie ma wyjścia, a najlepszym sposobem poradzenia sobie z nieprzyjemnymi uczuciami i wybrnięcia z niezręcznej sytuacji będzie napicie się. Dodatkowo myślenie o sobie w kategoriach "dziwak" który nie pije, powodowało u niego obniżenie poczucia własnej wartości i obawę, że zostanie odrzucony przez pijących znajomych. Te osądy wywoływały frustracje, napięcie i dyskomfort, co spowodowało głód picia alkoholu iw konsekwencji nawrót.

Aby pomóc osobie uzależnionej należy spowodować u niej zmianę myślenia z negatywnego na pozytywne.

Celem psychoterapii uzależnienia jest zmiana negatywnych dysfunkcjonalnych myśli automatycznych opisanych w powyższych przykładach, na pozytywne funkcjonalne myśli racjonalne.

Jak leczyć uzależnienia?

Na pierwszym etapie leczenia uzależnienia w nurcie poznawczym celem jest zidentyfikowanie fałszywych przekonań i sprawdzenie jaką pełnią funkcję w utrzymaniu picia/brania/grania. Następnie przy pomocy odpowiednio sformułowanych pytań przy pomocy metody dialogu sokratejskiego podważa się prawdziwość tych poglądów i kolejno modyfikuje się je do pożądanych i funkcjonalnych przekonań, a wynikiem tego jest ich trwała zmiana.

Tak więc dysfunkcjonalne przekonania dotyczące pozytywnego działania alkoholu/narkotyku mają bardzo duży wpływ na jego picie/zażywanie. Aby je zbadać stosuje się Kwestionariusz "Skala Przekonań Dotyczących Używania Substancji" autorstwa F. Wright. Po rozpoznaniu fałszywych przekonań pacjentów można przejść do stosowania terapeutycznych oddziaływań poznawczych mających na celu zmianę destruktywnych przekonań na konstruktywne.

W trakcie terapii chwilowa zmiana myślenia powinna stać się trwałą. Dodatkowo w wyniku zorganizowanych oddziaływań terapeutycznych osoba nabiera kontaktu ze swoimi emocjami i uczy się jak sobie z nimi bezpiecznie radzić. Zmienia dysfunkcjonalne przekonania na prawidłowe, konfrontuje się ze stratami, uczy się nowych zachowań społecznych, nabywa umiejętności radzenia sobie z głodem oraz zapobiegania nawrotom, wytycza sobie nowe cele życiowe. Ogólnie w skrócie na tym właśnie polega terapia, a jej efektem jest to, że osoba uzależniona odzyskuje kontrolę nad swoim życiem.

Podsumowując, aby przywrócić komuś zdrowie, oprócz objawów uzależnienia należy leczyć także przyczyny. Dlatego trafna diagnoza towarzyszących uzależnieniu zaburzeń, połączona z wprowadzeniem najlepszych dostępnych metod terapeutycznych dla danych problemów skutkuje wysoką efektywnością terapii.

Uzależnienie jak leczyć?

Aby skutecznie leczyć uzależnienia, pacjenci powinni być diagnozowani również pod względem występowania innych zaburzeń. Według statystyk około 40% uczestników terapii otrzymuje podwójne rozpoznanie. Są to z reguły:

• zaburzenia osobowości najczęściej w typach chwiejnym emocjonalnie (borderline) , narcystycznym, antyspołecznym, zależnym;
• zaburzenia psychiczne najczęściej nerwicowe, lękowe (fobia społeczna), afektywne dwubiegunowe, schizofrenia, depresja itp.

mogą też występować zespolenia obydwu z powyższych.

Zaburzenia tego typu są często przyczynami uzależnienia, dlatego trafna diagnoza i ich równoległe leczenie jest bardzo ważne.

Przykładowo osoby w typie zależnym z niskim poczuciem własnej wartości i nieakceptowaniem samego siebie w połączeniu z brakiem wsparcia otoczenia mogą z tych powodów zachorować na depresję, którą zaczną leczyć np. alkoholem.

Aby terapia była skuteczna należy oprócz leczenia uzależnienia opanować depresję, w tym celu stosuje się antydepresanty oraz psychoterapię.